Verslaafd?

Ben je verslaafd? Of denk je dat een naaste verslaafd is? Dit is soms moeilijk te zeggen. Wanneer is het gebruik of gedrag te veel? Wanneer wordt het schadelijk en noem je iemand verslaafd? Het wordt niet makkelijker door onze normen en waarden; het gebruik van middelen wordt steeds vaker gezien als ‘normaal’. Bij verslaving aan bepaald gedrag is dit nog moeilijker te beoordelen. Hoe vaak hoor je niet dat iemand verslaafd is aan eten, verslaafd aan Facebook of verslaafd aan seks? Dit wordt vaak niet eens serieus bedoeld. Een echte verslaving heeft echter grote gevolgen. De sociale, lichamelijke en geestelijke gevolgen kunnen jou en je omgeving sterk beïnvloeden. Het woord verslaafd wordt vaak gebruikt in onze samenleving, maar wanneer ben je nou echt verslaafd?

Verslaafd, punt?

Niemand is verslaafd, punt(!) Klinkt dit raar voor je? Dat is niet zo vreemd, want hier ligt ook meteen een deel van het probleem. Niemand is (slechts) verslaafd; niemand ís namelijk zijn of haar verslaving. Je kunt wél een verslaving hebben. Je kunt ook verslaafd zijn áán gedrag of een middel. Bij Reconext vinden we dit een belangrijk verschil. Wanneer je iemand slechts betitelt als ‘verslaafd’, zeg je dat diegene zo is: een verslaafde. Je bent niet verslaafd (punt), want je bent niet je verslaving. Net zomin als iemand die obesitas heeft, een ‘obees’ is.

Verslaafd zijn accepteren

Iemand of jezelf (slechts) verslaafd noemen kan een erg negatieve lading hebben. Het kan voelen als het drukken van een stempel. Wanneer je verslaafd of een verslaafde wordt genoemd, kan dat haast lijken als iets waarvoor je kiest of hebt gekozen; iets waar je je mee identificeert. Dit is voor de meesten natuurlijk niet het geval. Het kost vaak al genoeg moeite en schaamte om een verslaving te erkennen en te accepteren, zonder die extra negatieve lading. Nu zijn er nog veel instellingen en programma’s die de stempel ‘verslaafd’ wel gebruiken. Dit doen ze vaak vanuit positieve en gemotiveerde redenen; zo kan het voor sommigen bijdragen aan acceptatie van hun verslaving. Bij Reconext ben je vrij om dit na te leven, maar zelf gebruiken we de term ‘verslaafd’ liever niet zo.

Verslaving herkennen

Niet iedereen die cannabis rookt of gokt heeft meteen een verslaving. Bepaald gedrag of het gebruik van middelen wordt door de meeste mensen gematigd. Hierdoor is het niet altijd makkelijk om een verslaving te herkennen. Daar komt nog eens bij dat iemand die verslaafd is aan middelen of gedrag het vaak ontkent: Diegene is er ofwel niet zelf van bewust, of verbergt het probleem. Leugens en manipulatie komen dan ook vaak voor. Neem het jezelf dus niet kwalijk, als je denkt dat je het probleem eerder had moeten zien. Twijfel je? Onderstaande kenmerken kunnen helpen een verslaving te herkennen.

Kenmerken van verslaving

Wanneer iemand verslaafd is aan gedrag of een middel, heeft dit vaak herkenbare gevolgen. Deze hebben invloed op het sociale, geestelijke en lichamelijke functioneren. Natuurlijk wordt dit mede bepaald door het soort verslaving en de persoon, maar er zijn een aantal kenmerken die veel voorkomen:

Sociale kenmerken

Je merkt dat iemand afwijkend gedrag begint te vertonen. Zo kan iemand het gebruik of gedrag verborgen proberen te houden. Het kan ook zijn dat iemand heel wisselend functioneert. Dit kan steeds meer gaan opvallen. Het gedrag of gebruik leidt tot het steeds vaker moeilijk, of niet, nakomen van afspraken. Er kan daarnaast sprake zijn van meer problemen in relaties met anderen. Je kan ook gaan merken dat iemand bepaalde situaties vermijdt, in vergelijking met voorheen. Het gedrag of gebruik leidt vaak tot vereenzaming; een sociaal isolement ligt op de loer. Wanneer je diegene aanspreekt op het vermoeden van een probleem, kan het ontkend of vermeden worden. Ten slotte is er ook vaker sprake van geldproblemen.

Geestelijke kenmerken

Je merkt dat iemand last heeft van wisselende stemmingen, waarbij er vaak sprake is van een negatieve stemming. Degene is vaak nerveus of angstig. Het kan lijken alsof de aandacht er vaker niet bij is. Diegene kan ook vergeetachtig of verward overkomen. Iemand kan serieuze mentale klachten krijgen. Zo kan iemand bijvoorbeeld depressief worden. Verslaving is ook een oorzaak van vermoeidheid en een slechte nachtrust.

Lichamelijke kenmerken

Je merkt dat er sprake is van tolerantie. Het gebruik of gedrag moet vaker uitgevoerd worden voor hetzelfde effect. De zelfverzorging kan merkbaar slechter worden. Daarnaast kan iemand erg aankomen of afvallen; slechte eetgewoontes zijn daarbij een kenmerk. Als iemand verslaafd is aan een middel kan diegene ernstige klachten krijgen. Ook kan er ontwenning optreden bij onthouding. Bij een gedragsverslaving kan dit voor erg veel lichamelijke onrust zorgen.

Twijfel je nog of jij of een naaste verslaafd is aan gedrag of een middel? Onderstaande vragenlijsten geven meer duidelijkheid.

Vragenlijsten voor verslaving

Onderstaande kenmerken staan in de DSM-5. Dit handboek wordt gebruikt door professionals in de zorg. In de DSM staan de kenmerken van psychiatrische problemen beschreven. Ook deze handleiding gebruikt de term verslaafd nergens. Ze hebben het hier liever over een stoornis (in het gebruik van). Zoals wij de term verslaafd(e) misplaatst vinden, wordt de term verslaving eigenlijk al als misplaatst bestempeld in de DSM. Om verwarring te voorkomen, gebruiken wij onderstaande criteria als omschrijving voor een verslaving.

Wanneer ben je verslaafd aan een middel?

1. Je gebruikt vaak meer of langduriger van het middel dan de bedoeling was.
2. De wens bestaat om het gebruik te minderen. Of je hebt vergeefs geprobeerd om het in de hand te houden.
3. Het gebruik neemt veel van je tijd in beslag. Denk hierbij aan het verkrijgen, gebruiken of herstellen van de effecten.
4. Je voelt een hunkering tot het gebruik van het middel. Dit kan je ervaren als een sterke wens of drang.
5. Het terugkerende gebruik van het middel leidt tot het niet nakomen van je verplichtingen. Hierbij gaat het om de belangrijkste verplichtingen op het werk, op school of thuis.
6. Je blijft het middel gebruiken, ondanks problemen in onderlinge relaties of op sociaal gebied. Deze problemen zijn blijvend of terugkerend. De effecten van het middel veroorzaken of verergeren die problemen.
7. Door het gebruik geef je activiteiten op of vermindert je deelname eraan. Dit gaat om belangrijke activiteiten op sociaal en beroepsmatig gebied of op het gebied van vrije tijd.
8. Je gebruikt het middel vaker wanneer dit lichamelijk gevaarlijk situaties oplevert.
9. Het gebruik houdt aan ondanks een blijvend of terugkerend lichamelijk of geestelijk probleem; je weet dat deze waarschijnlijk door het middel is veroorzaakt of wordt verergert.
10. Er is sprake van tolerantie. Je herkent een van de volgende twee kenmerken: Je merkt dat je meer van het middel nodig hebt om onder invloed te raken, ofwel hetzelfde effect te bereiken. Of, je ervaart minder effect bij gebruik van dezelfde hoeveelheid van het middel.
11. Er zijn verschijnselen van ontwenning wanneer je niet drinkt. Je herkent een van de volgende twee kenmerken: Je hebt last van meerdere onthoudingssymptomen. Of je gebruikt het middel om de symptomen te verlichten of te voorkomen.
    
    

Interpretatie

Volgens deze handleiding is er sprake van een stoornis, ofwel verslaving, als er aan minimaal twee kenmerken wordt voldaan in het laatste jaar. In dat geval is het al verstandig om hulp te zoeken. Er is sprake van ‘lichte’ problematiek als er twee of drie kenmerken aanwezig waren in het laatste jaar. Vanaf 4 vier of 5 kenmerken spreek je van ‘matige’ problemen. Bij 6 of meer kenmerken spreek je van een ernstige stoornis. Let wel, een verslaving kan al ernstige gevolgen hebben bij ‘lichte’ problematiek. Het is dan ook belangrijk dat de verslaving zo snel mogelijk wordt aangepakt.

Wanneer ben je verslaafd aan gedrag?

Veel verslavingen aan gedrag zijn nog niet officieel erkend. Daarom zijn ze ook niet opgenomen in de DSM. Een gokverslaving is een van de weinige verslavingen aan gedrag, waarvan de kenmerken wel in de DSM zijn opgenomen:

1. Je moet met steeds grotere hoeveelheden gokken zodat je de gewenste opwinding bereikt.
2. Je wordt onrustig of geïrriteerd bij stoppen of minderen met gokken.
3. Er zijn pogingen om te stoppen, minderen of controle te krijgen over het gokken mislukken.
4. Je bent erg veel bezig met gokken: Je denkt veel aan het gokken zelf, aan manieren om geld te verkrijgen, of je bedenkt of verhindert volgende mogelijkheden om te gokken, enzovoorts.
5. Er wordt vaak gegokt bij onlustgevoelens, zoals bij angst, schrik of depressieve gevoelens.
6. Er wordt gelogen over het aantal uren dat je gokt of over de hoeveelheid verloren geld.
7. Door het gokken zet je je relaties, werk of loopbaan op het spel, of verlies je deze helemaal.
8. Je gaat opnieuw gokken om het verloren geld terug te winnen.
9. Je vertrouwt op anderen om je van geld te voorzien of om schulden van het gokken te verlichten.
   
   

Interpretatie

Volgens de DSM heb je een gokstoornis als je aan minimaal 4 kenmerken voldoet in een jaar tijd. Als je twijfelt of je verslaafd bent aan gedrag als internet, seks of social media, kun je dit gedrag in bovenstaande lijst in de plaats van ‘gokken’ zetten. Let wel, dit gaat niet altijd op voor de laatste twee items. Zo krijg je wellicht wel al een duidelijker beeld. Het merendeel van deze kenmerken is namelijk ook op andere gedragsverslavingen van toepassing.

Niet verslaafd, wel behandeling

Denk jij dat je verslaafd bent, of denk je dat je naaste verslaafd is, op basis van bovenstaande criteria? Spreek dan liever over het hebben van een verslaving. Het begint met het probleem bespreekbaar te maken; ontkenning, verwijten en schaamte komen helaas maar al te vaak voor, waardoor dit te weinig gebeurt. Bij Reconext begrijpen we dit. We bieden dan ook graag een luisterend oor en een veilige basis om je verslaving aan te pakken.

Kijk hier voor meer informatie over verslaving. Als je benieuwd bent naar onze behandeling, kijk dan hier. Als je graag een behandeling bij ons wilt volgen, neem dan contact met ons op. 


Benieuwd naar de cijfers over verslaving in Nederland? Klik dan hier.